Andrzej Indrzejczak Zagadnienie modalności w logiceSchyłek wieku skłania do podsumowań. W XX wieku logika poczyniła znaczne postępy i przebyła długą drogę, stając się między innymi jednym z podstawowych narzędzi badawczych w informatyce. Towarzyszył temu równoczesny wzrost poziomu zaawansowania badań w poszczególnych działach. Efektem ubocznym jest pogłębiona specjalizacja i, często, brak łączności między poszczególnymi dyscyplinami. W tej sytuacji artykuły przeglądowe przynajmniej częściowo mogą przyczynić się do poprawienia sytuacji. Celem tego artykułu jest, w miarę elementarny, przegląd ewolucji w jednej z najważniejszych gałęzi logiki współczesnej.W analizie zagadnienia modalności można wyróżnić co najmniej dwie tradycje: językoznawczą i filozoficzną. Granice są dość płynne, ale zasadniczo różny jest punkt wyjścia. Językoznawców interesuje modalność jako fenomen językowy, filozofów raczej jako pojęciowy; zgodność, chociaż pożądana, nie zawsze jest możliwa. Ponieważ w logice inspiracją jest najczęściej tradycja filozoficzna, więc językoznawczemu pojęciu modalności poświęcimy tylko kilka zdań, zwracając szczególną uwagę na różnice w obu podejściach.Janusz CiuciuraFilozoficzne i logiczne problemy w logikach tolerujących sprzeczność. Systemy logiki dyskusyjnejCel artykułu stanowi wprowadzenie czytelnika do podstawowych pojęć i zagadnień z zakresu systemów logiki dyskusyjnej oraz nakreślenie jej rozwoju historycznego.W tytule pracy wykorzystano dwa pojęcia: logiki tolerujące sprzeczność oraz systemy logiki dyskusyjnej. Trudno w języku polskim znaleźć odpowiednik anglojęzycznego terminu paraconsistent logic. Aby oddać właściwe znaczenie przymiotnika paraconsistent, posłużyliśmy się zbitką słów polskich. W ten sposób powstał rodzimy zwrot logiki tolerujące sprzeczność. Zwrot systemy logiki dyskusyjnej nie wymagał zaangażowania rozbudowanych translacji. Znalazł naturalne uzasadnienie w motywacjach, jakimi kierował się Jaśkowski.Marek Nowak Złożone akty illokucyjneArtykuł poświęcony jest złożonym aktom illokucyjnym, przede wszystkim trzech typów rozważanych w "Foundations of illocutionary logic" Searle'a i Vandervekena (Cambridge University Press 1985): aktowi koniunkcyjnemu, aktowi denegacji oraz aktowi warunkowemu. Ponadto zaproponowano czwarty typ złożonych aktów illokucyjnych: akt zaniechania, wprowadzony jako dopełnienie pary aktów: akt illokucyjny i jego denegacja. Głównym celem pracy jest formalizacja warunków wykonania i spełnienia złożonych aktów illokucyjnych, w postaci tzw. logiki powierzchniowej. Ten nowy typ logiki jest w pracy szeroko omawiany, niezależnie od jego zastosowań dla złożonych aktów illokucyjnych. Logika powierzchniowa różni się od logiki zdaniowej tylko tym, iż w jej języku, zamiast zmiennych zdaniowych występują formuły atomowe I rzędu, interpretowane w strukturach relacyjnych, których nośnikiem jest algebra termów występujących w tych formulach. Praca zawiera również krótki wstęp do teorii aktów mowy, niezbędny dla omawiania złożonych aktów illokucyjnych: opisano w nim pojęcia aktu illokucyjnego Austina oraz elementarnego aktu illokucyjnego Searle'a. Janusz KaczmarekPrzyczynek do badania analityczności sądówNie jest celem tej pracy dokonanie przeglądu różnych koncepcji analityczności, stąd uwaga skoncentrowana będzie na kilku - naszym zdaniem zasadniczych i interesujących - problemach. Pierwszym z nich jest kwestia tzw. "jądra analityczności" tj. tzw. minimalnych warunków, które uwzględniać winna każda definicja analityczności. Drugim problemem jest możliwość właściwej reprezentacji treści czy pojęć, o których mówi Kant, tak, aby dokładniej zrozumieć jego intencje w sprawie definicji sądu analitycznego. Wreszcie trzeci problem związany jest z określeniem definicji złożonych sądów analitycznych. O ile bowiem zgodzimy się, że Kant podał (bardziej lub mniej zadowalającą) definicję dla zdania prostego, o tyle problemem pozostaje, czy da się ją rozszerzyć - zachowując paradygmat Kanta - na zdania (sądy) złożone.Janusz MaciaszekBehawioryzm, nominalizm i niezdeterminowanie przekłądu u Quine'a"Dwa podręczniki przekładu z jednego języka na drugi mogą być napisane w sposób zgodny z całością dyspozycji do zachowań językowych, lecz niezgodnych między sobą". Podręcznik przekładu rozumiany jest tutaj jako zbiór reguł pozwalających zdaniom jednego języka przypisać ich odpowiedniki w drugim języku. W przypadku braku bezpośrednich odpowiedników, na przykład z powodu nieprzekładalnych różnic gramatycznych, podręcznik przekładu oferuje dodatkowe wyjaśnienia. Przekładu w tym sensie nie można w żaden sposób utożsamiać z przekładem literackim. Nie chodzi tu bowiem o niemożliwość przełożenia pewnych zwrotów z jednego języka na inny, które byłyby akceptowalne z punktu widzenia literackiego. Tego typu nieprzekładalność jest faktem oczywistym i występuje zawsze, gdy jeden język gramatykalizuje pewne różnice, których nie gramatykalizuje inny język. Za przykład tego typu nieprzekładalności może służyć próba oddania różnic rodzaju gramatycznego w języku, który tego zjawiska nie gramatykalizuje. W takim przypadku możliwe jest dodatkowe wyjaśnienie, które - chociaż nie spełnia wymogów przekładu artystycznego - wyjaśnia, na czym polega niewyrażalne w języku czytelnika rozróżnienie. W przypadku tezy o niezdeterminowaniu przekładu chodzi o nieprzekładalność fundamentalną, która nie może być usunięta za pomocą jakichkolwiek objaśnień.