Magdalena RumińskaDzieci Bolesława Prusa - krwawy karnawał rewolucjiPrzedmiotem analizy w niniejszym artykule jest ostatnia ukończona powieść Bolesława Prusa,pt. Dzieci, która ukazała się po wydarzeniach rewolucyjnych 1905 roku. Autorka artykułu dowodzi, że Prus posłużył się motywem świata na opak, by ukazać polityczne, społeczne i moralne następstwa rewolucji oraz dokonać osądu rewolucji w ogóle.Z tego względu autorka proponuje zastosowanie w badaniach nad twórczością PrusaBachtinowskiej teorii karnawalizacji. Wywołane przez "dzieci" (młodzież szkolną) rewolucyjne zamieszki powodują odwrócenie trwałych norm oraz wartości - prawo zamienia się w bezprawie, spokój w niepewność. Powieściowa rzeczywistość, opętana przez żywioł rewolucyjny, rządzi się jedynie prawem omyłki i przypadku, prawem, które burzy i odwraca istniejący dotąd ład społeczny, a wszelkie normy i zasady zmienia w ich przeciwieństwa. Renata JagodzińskaAntynomiczność ujęć natury i kultury w filozofii Stanisława Ignacego WitkiewiczaArtykuł prezentuje analizę porównawczą najważniejszych wątków myśli filozoficznej Stanisława Ignacego Witkiewicza. System filozoficzny Witkacego zawiera spójną warstwę historiozoficzną, której główny problem dotyczy specyficznie pojętego konfliktu jednostki i społeczeństwa. Poglądy filozoficzne S. I. Witkiewicza i jego refleksje o charakterze socjologicznym stanowią istotny kontekst badawczy dla nurtu katastroficznego literatury Dwudziestolecia międzywojennego.Barbara StelmaszczykLeśmianowski Srebroń. Poetycka refleksja o sensie istnienia, nicości i sztuce poezjiBohater wiersza Srebroń (z 1936 roku) jest przedstawiony jako poetycki alter ego autora, a sam wiersz jest refleksją nad sensem tworzenia poetyckiego, nad jego esencjalną, ponad estetyczną wartością. W szkicu próbuję uzasadnić, że w Leśmianowskiej opozycji: pełnia istnienia - nicość, Bóg - pustka, możliwe spełnienia (lub unicestwienia) łączą się z istnieniem w człowieku wewnętrznego imperatywu, daru tworzenia przestrzeni duchowej, w której powstaje "zamysł ducha" niosący go w spełnienie baśni, ku pełni i Bogu. Jeśli ów imperatyw z jakichś powodów załamuje się w człowieku, to wówczas zawsze nieuchronnie gaśnie dla niego gwiazda i umiera Bóg.Monika BednarczukBratobójcze walki w Hiszpanii 1936-1939 w oczach polskich świadkówWojna domowa w Hiszpanii - jako konflikt ideologiczny - upowszechniła manichejską wizję świata i wzbudziła gwałtowne emocje także w Polsce. Celem artykułu jest wyszukanie podobieństw pomiędzy opiniami na temat wojny hiszpańskiej 1936-1939, przytaczanymi w reportażach i artykułach prasowych, oraz wskazanie ulubionych motywów wykorzystywanych w odniesieniu do omawianych wydarzeń.Autorka artykułu wskazuje, iż w celach propagandowych zarówno prawicowi, jak lewicujący dziennikarze i reporterzy stosowali te same, aczkolwiek odpowiednio doprecyzowane czy zinterpretowane, słowa-klucze, takie jak: spisek, zdrada, agresja, krucjata, choroba, piekło i katharsis. Najbardziej tragiczny aspekt tych walk, bratobójstwo, bywał zaś często spychany na dalszy plan. Barbara Wolska"Czym jest ta wojna? Mordem i pożogą. Nie z naszego powodu".Trismus Stanisława Grochowiaka - literacki dokument świadomości hitlerowskiej orazmechanizmów działania nazizmuArtykuł jest poświęcony powieści Stanisława Grochowiaka, wydanej w 1963 roku, o intrygującym tytule Trismus, co oznacza termin weterynaryjny "szczękościsk". Jest to metafora żelaznego uścisku Niemiec hitlerowskich, w który złapali ludzkość w czasach II wojny światowej. Można to także określić jako przenośne określenie ideologii faszystowskiej, ściskającej szczelnie Niemców, nie pozwalającej na wyrwanie się z jej kręgu. Powieść ma formę apokryficzną - postać pamiętnika Niemca, esesmana i komendanta małego obozu koncentracyjnego w bawarskim mieście Glückauf (mieszczącego w swejnazwie słowo "szczęście": Glueck - auf).Autorka artykułu przedstawia recenzje krytyków, na ogół niechętne oceniające powieść, w których przeważały niechętne opinie, sporo było zdziwienia. Najczęściej pojawił się zarzut o nieautentyczności zapisanych tu doświadczeń wojny (przez pisarza, ur. w 1934, który w czasie wojny był dzieckiem) oraz o niestosowności chwytu "rękopisu znalezionego" na dalekich morzach. Zostają tu też przywołane i rozważone późniejsze opinie o powieści, w różnych kontekstach i nasileniu, mimo braku zgodności krytyków, dokonujące jednak powolnej rehabilitacji tego tekstu. W artykule pojawia się inna próba odczytania wstępu do powieści - jako metaforycznego ujęcia narastających osobistych zainteresowań pisarza wojną i zapis wątku autotematycznego. Dokonana tu została także dokładna analiza i interpretacja utworu, zwłaszcza w aspekcie potraktowania go jako mistrzowskiej próby wiwisekcji świadomości faszystowskiej, trafnie wskazanych jej źródeł i mechanizmów. Zaakcentowano tu rolę trzech składników hitlerowskiego wychowania, skupionych w postaci głównego bohatera, ale i stanowiących dominantę innych występujących w powieści postaci:ideologia ludobójstwa w imię wyższości i praw rasy nordyckiej (Himmler), intelektualne uzasadnienie (Achim von Arnim) i precyzyjne wykonawstwo (Eichmann). Zwrócono też uwagę na związki Trismusu z innymi utworami Grochowiaka poświęconymi wojnie, zwłaszcza zaś z poematem z 1969 roku pt. Totentanz in Polen.Arkadiusz MorawiecTotalitarny anty-BildungsromanUwagi o Losie utraconym Imre KertészaArtykuł zawiera, ugruntowaną w analizie genologicznej, interpretację Losu utraconego (Sorstalanság), jednego z ciekawszych dokonań światowej literatury lagrowej. Utwór Imre Kertésza jest autobiografizowaną powieścią, przy czym jego zasadniczy sens konstytuowany jest poprzez aktualizację wzorca Bildungsroman. Antyedukacyjny wymiar obozu koncentracyjnego sprawia jednak, że tekst pisarza przybiera kształt anty-Bildungsroman, w jego specyficznej odmianie, którą proponuję określić mianem "totalitarnej" (do realizacji wzorca należałyby też m.in. Inny Świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz Chleb rzucony umarłym Bogdana Wojdowskiego).Renata Krupa"Jak się właściwie skończyła ta wojna?" Przezwyciężanie przeszłości w twórczości Henryka GrynbergaArtykuł ten, składający się z trzech części, porusza problemy i tematy powracające w twórczości prozatorskiej i poetyckiej Grynberga. Część pierwsza zatytułowana Próba zdefiniowania holocaustu zawiera definicję tego zjawiska sformułowaną przez pisarza i polemikę Grynberga toczoną z innymi twórcami współczesnymi. Część Życie po Oświęcimiu przedstawia zachowania tych, którzy przetrwali, a przede wszystkim ich upór w dążeniu do zachowania pamięci o minionych wydarzeniach. Skutki holocaustu to część ostatnia przybliżająca konsekwencje zagłady i treści emocjonalne ocalonych. Zarysowuje ona sposoby i próby przezwyciężania przeszłości przez tych, którzy przeżyli.Mateusz PoradeckiRelacje społeczne i rasowe w obliczu wojny - obraz zawarty w utworachJohna Ronalda Reuela Tolkiena i Andrzeja SapkowskiegoAutor artykułu stara się zbadać, jaki wpływ na stosunki klasowe i rasowe wywiera wojna. Celem jest ukazanie różnic pomiędzy prozą Johna R. R. Tolkiena, który uważany jest za twórcę gatunku i Andrzeja Sapkowskiego, jednego z najlepszych polskich pisarzy fantasy. Obraz zawarty w utworach Tolkiena jest optymistyczny - agresja Mordoru jednoczy elfy, ludzi, krasnoludy i niziołki we wspólnym celu: obronie ich wolności. Natomiast u Sapkowskiego wojna wzmaga rasowe i społeczne konflikty. Konkluzją wynikającą z artykułu jest wniosek, że literatura fantasy jest zdolna opisać i ocenić świat pozatekstualny.Maciej OżógScorpio Rising Kennetha Angera - filmowy rytuał śmierciKenneth Anger uznawany jest za największego "mag kina" dwudziestego stulecia. Jego sztuka jest inspirowana i równocześnie nierozerwalnie związana z praktykowaną przezeń magią ceremonialną Aleistera Crowlay'a. Fakt ten sprawia, iż niemal wszystkie jego praca przyjmują formę filmowych rytuałów. Powyższy artykuł przynosi interpretację filmu Scorpio Rising, który jest najszerzej znanym i zarazem najbardziej kontrowersyjnym dziełem amerykańskiego filmowca. Sam Anger okresie swój film mianem "lustra śmierci dla amerykańskiej kultury". Wykorzystując różnorodne ikony kultury popularnej oraz symbole religijne Anger tworzy swoisty audiowizualny kolaż, który przyjmuje formę rytuału z punktem kulminacyjnym w postaci obrazów totalnego zniszczenia i chaosu - śmierci. Mimo to, na co wskazuje autor artykułu, film ten nie jest czystą manifestacją nihilizmu. Widziany w kontekście alchemii i psychologii analitycznej Junga Scorpio Rising okazuje się rytuałem "śmierci przynoszącej nowe życie".Magdalena Bartoszewicz"Polskie Bridget Jones" - kreacje bohaterek powieści Katarzyny Grocholi i Barbary Kosmowskiej wobec pierwowzoruArtykuł stanowi analizę porównawczą kreacji trzech postaci: tytułowej bohaterki powieści Helen Fielding Dziennik Bridget Jones, Judyty, głównej bohaterki powieści Nigdy w życiu Katarzyny Grocholi oraz Wandy, protagonistki powieści Teren prywatny Barbary Kosmowskiej. Jako że Judyta i Wanda określane są potocznie jako "polskie Bridget Jones", celem artykułu jest rewizja tego stwierdzenia poprzez wykazanie zarówno podobieństw, jak i różnic. Podstawową różnicę stanowi dynamika postaci - w powieściach polskich dominantę kompozycyjną i psychologiczną stanowi kwestia wewnętrznej przemiany bohaterek, ich wewnętrznego dojrzewania i odkrywania indywidualnego potencjału. Analiza kreacji postaci dokonywana jest metodami zaproponowanymi przez Henryka Markiewicza w artykule Postać literacka i jej badanie.Anna TrykszaStrategie komunikacyjne a kod wierszowyPunktem wyjściowym moich rozważań jest stwierdzenie, że każdy tekst jest końcowym efektem procesu komunikowania się, aktu komunikacji, czyli komunikatem. Zawiera on wszystkie niezbędne informacje dotyczące procesu jego powstawania i przez to wszystkie narzędzia potrzebne do jego deszyfracji, czyli odbioru. Jego szeroko rozumiany kształt zależy od przyjętej przez nadawcę roli wymiennie nazywanej w tym tekście strategią komunikacyjną. Jest ona ukształtowana na wzór ról życiowych, społecznych i stanowi zespół możliwych, konwencjonalnych i przez to łatwo rozpoznawalnych zachowań językowych i odbiorczych oczekiwań z nią związanych. Przy czym przyjmowane przez nadawcę role mają różną wartość informacyjną, sytuują tekst w różnych obszarach ludzkiej działalności i w obrębie jednego aktu komunikacji możliwa jest ich kumulacja.Moja analiza koncentruje się na konsekwencjach przyjęcia przez nadawcę roli poety. Odbiorca otrzymuje wówczas zawsze komunikat o charakterze nieasertorycznym, inaczej niż w przypadku przyjęcia każdej innej roli, jak również nieodwołalnie tekst sytuuje się w obrębie przestrzeni literackiej, poetyckiej. Sygnałem tej nieasertoryczności a przez to możliwości rozpoznania przyjętej przez nadawcę strategii komunikacyjnej zawsze będzie kod wierszowy, rozumiany za A. Kulawikiem, jako sposób delimitacji tekstu za pomocą pauzy wersyfikacyjnej różny od prozy. Przy czym jest on warunkiem rozpoznania roli nadawcy. Jego zastosowanie stanowi wówczas element konieczny i jednocześnie wystarczający. Wybrana przez nadawcę rola poety otwiera właściwie nieograniczoną możliwość kumulacji strategii, czego efektem jest zwielokrotnienie kodów. Niekiedy nieasertoryczność komunikatu sygnalizować może kod stylistyczny czy gatunkowy, szczególnie, gdy jest wspierany przez sygnały paratekstowe, ale tę funkcję będzie pełnić zawsze i wyłącznie w powiązaniu z kodem wierszowym. Jest on sygnałem rozpoznawczym przyjętej przez nadawcę roli a rola poety zawsze wymaga zastosowania kodu wierszowego. Są to więc elementy wzajemnie się warunkujące i stanowiące o całej strukturze aktu komunikacji.Anna KlepaczkoSpójność i koherencja tekstu filmowego Andrzeja Kondratiuka Gwiezdny pyłPowyższy artykuł jest próbą spojrzenia na tekst filmowy Andrzeja Kondratiuka pt. Gwiezdny pył przez pryzmat lingwistycznej teorii tekstu. Główny nacisk został położony na potrzebę rozróżnienia zasady spójności (rozumianej jako sposób, w jaki składniki tekstu powierzchniowego, tzn. wyrazy, które słyszymy, są ze sobą wzajemnie powiązane, zależne gramatycznie) i koherencji (jako sposobu, w jaki składniki "świata tekstu" tzn. konfiguracja pojęć i relacji, które leżą u podstaw tekstu powierzchniowego, są wzajemnie dostępne i istotne). Koherencja byłaby tu więc przede wszystkim cechą tekstów, ale także w dużej mierze rezultatem procesów zachodzących między nimi a użytkownikami tekstu. Tak też liczne wątki artykułu prowadzą ku zagadnieniom aktualizującej roli odbiorcy tekstu.