Jan Matejko (1838?1893) jeden z najważniejszych, a zarazem najbardziej niezwykłych polskich malarzy. I zapewne jedyny, o którego twórczości można bez wątpienia powiedzieć, że trafiła także "pod strzechę". Czy jednak "znany" oznacza też "rozumiany"? Tym tropem wiedzie nas w swych rozważaniach Autor, wytrawny znawca nie tylko malarstwa Matejki, ale i jego historiozoficznych poglądów. Nie jest to biografia w ścisłym znaczeniu tego słowa, raczej duchowy portret artysty, zaś wyłaniające się z owych rozważań oblicze Matejki w niczym nie przypomina jego powszechnie znanych uładzonych i płaskich biogramów. Spory na temat twórczości Matejki rozogniały się już nie raz: zdolność dzieł Matejki do autentycznego poruszenia widza kontestują od dawna rzecznicy szeroko pojętej awangardy w sztuce. Przejawyatencji dla tego typu malarstwa są oni gotowi przypisywać elementarnemu brakowi estetycznej wrażliwości i skłonności do bezrefleksyjnego ulegania stereotypom w tym zakresie. Przed laty w słynnym Emballage "Hołdu Pruskiego" Tadeusz Kantor zapakował to głośne dzieło do skrzyń i chciał zamknąć w muzealnym magazynie, a przecież nie on pierwszy przeznaczał Matejce takie miejsce. Ledwie po kilku latachujawnić się miała jednak zadziwiająca żywotność sztuki, skazanej na zapomnienie. W trakcie słynnej wystawy Polaków portret własny to pod Matejkowskim Rejtanem, a nie pod dziełami spełniającymi najnowsze światowe standardy składano stosy kwiatów. I to ten właśnie obraz trafił wkrótce na sztandary masowego ruchu narodu przeciw totalitarnej dyktaturze ? na słynny plakat "Solidarności" oraz do pieśnijej barda. Dziś nieobecność malarstwa Matejki wśród modnych tematów nie powinna skłaniać do porzucania prób jego odczytania z perspektywy kolejnych dziejowych doświadczeń. Istotą kultury narodowej jest stała obecność szeregu wątków i ich ciągła reinterpretacja, co wymaga prowadzenia dialogu z licznymi postaciami z galerii przodków. Warto do nich zaliczyć Matejkę i posłuchać od czasu do czasu, jakbrzm